Η εκρηκτική Κάρμεν του Μπιζέ στο Ηρώδειο από τη Λυρική

29.06.2016

Η δεύτερη μεγάλη καλοκαιρινή παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, είναι η εκρηκτική Κάρμεν του Ζωρζ Μπιζέ, η οποία θα παρουσιαστεί στις 24, 26, 27, 29 Ιουλίου 2016 στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Η πιο δημοφιλής όπερα του γαλλικού ρεπερτορίου, σύμβολο του έρωτα και της ελευθερίας, θα παρουσιαστεί σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία του διακεκριμένου Βρετανού σκηνοθέτη και Καλλιτεχνικού Διευθυντή της Όπερας του Γκαίτεμποργκ, Στήβεν Λάνγκριτζ.

Μία από τις πλέον εμβληματικές όπερες, η Κάρμεν εξακολουθεί να προκαλεί σήμερα όπως κι όταν πρωτοείδε το φως πριν 141 χρόνια. Μία αντισυμβατική υπόθεση, την οποία εξέφρασε μέσα από την τότε εξίσου αντισυμβατική, σήμερα δημοφιλέστατη μουσική του ο Ζωρζ Μπιζέ. Η φερώνυμη ηρωίδα υπερασπίζεται την ελευθερία της και το δικαίωμα να επιλέγει η ίδια ερωτικούς συντρόφους, όχι να την επιλέγουν αυτοί. Αποτελεί απειλή για κοινωνίες ανδροκρατούμενες και πατριαρχικές. Οι επιλογές της απειλούν τα θεμέλιά τους. Μόνη λύση η εξόντωσή της. Την αναλαμβάνει ο ερωτευμένος και «προδομένος» Δον Χοσέ.

Μοιάζει δύσκολο στην εποχή μας, όπου η Κάρμεν θεωρείται μια εξαιρετικά δημοφιλής όπερα, να αντιληφθούμε πόσο προκλητικό υπήρξε το θέμα της όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το 1875, αλλά κυρίως πόσο ενόχλησε η μουσική του Ζωρζ Μπιζέ. Σύσσωμος ο τύπος της εποχής έκρινε την υπόθεση του έργου ανήθικη, ενώ για την μουσική υποστηρίχτηκε πως παραήταν εγκεφαλική! Ήταν αδιανόητο το γεγονός ότι περιθωριακές γυναίκες εμφανίζονταν στη σκηνή, όχι μόνο τραγουδώντας και χορεύοντας προκλητικά, αλλά και καπνίζοντας· η δε κεντρική ηρωίδα παράσερνε στον όλεθρο ένα «καλό παιδί», τον λογοδοσμένο δεκανέα Δον Χοσέ. Αιτία για την θυελλώδη αντίδραση κοινού και τύπου δεν ήταν μονάχα το θέμα και η μουσική της όπερας, αλλά κυρίως ο συνδυασμός ετερόκλητων μουσικών ειδών. Ακριβώς σε αυτόν βρίσκεται η μεγάλη ιστορική σημασία της συγκεκριμένης όπερας. Η Κάρμεν γεφυρώνει δύο διαφορετικούς κόσμους. Ο ένας αποδίδεται μέσα από συμβατικές συναισθηματικές και κωμικές σκηνές με ενάρετους ήρωες όπως η «αγνή χωριατοπούλα» Μικαέλα και ο Δον Χοσέ. Ο άλλος συμπυκνώνει την κυρίως πλοκή της όπερας και διακρίνεται από ωμό ρεαλισμό, αμοραλισμό που προκαλούσε τα ήθη της εποχής και επίσης χαρακτήρες του περιθωρίου, όπως η πρωταγωνίστρια του έργου και η παρέα της. Ήταν η μουσική αυτού του δεύτερου κόσμου, με έντονα στοιχεία ρεαλισμού αλλά και με άμεσες αναφορές στην παραδοσιακή ισπανική μουσική, που σκανδάλισε το κοινό.

Η επιτυχία της Κάρμεν υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική και για έναν πρόσθετο λόγο: Ήρθε στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, σε μία εποχή όπου ήταν έντονη η συζήτηση περί υψηλής και λαϊκής τέχνης. Το ερώτημα που έμπαινε, ήταν αν στην Κάρμεν τα δύο είδη συνδυάζονταν με επιτυχία ή αν ήταν ασύμβατα. Εξαρχής, αρκετοί έκριναν εξαιρετικά προχωρημένο το ρεαλισμό του θέματος και προκλητική πράξη την εισαγωγή λαϊκότροπων σκοπών σε ένα «σοβαρό» μουσικό είδος, όπως η όπερα. Δεν ενοχλούσε το εξωτικό χρώμα που συνεισέφεραν οι «λαϊκές» ισπανότροπες μελωδίες, καθώς το στοιχείο αυτό εντασσόταν ομαλά τόσο στην αισθητική του οριενταλισμού, όσο και στην περιρρέουσα «ισπανική» ατμόσφαιρα του Παρισιού της εποχής. Εκείνο που προκαλούσε αντίδραση ήταν ότι στην Κάρμεν το εξωτικό στοιχείο δεν αποτελεί κομψό διακοσμητικό πλαίσιο, αλλά βρίσκεται στο επίκεντρο της δράσης. Παίρνει κυρίως τη μορφή χορών και τραγουδιών και αποκαλύπτει το άγχος της εποχής για τη σχέση σώματος και πνεύματος. Σήμερα, η Κάρμεν μπορεί να τοποθετηθεί άφοβα στο ιστορικό της πλαίσιο και να εκτιμηθεί για την καινοτομία της μουσικοδραματικής της σύλληψης.

Την ευθύνη της μουσικής διεύθυνση της παραγωγής έχει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός της ΕΛΣ, Λουκάς Καρυτινός.

Στην νέα συναρπαστική παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο διακεκριμένος βρετανός σκηνοθέτης Στήβεν Λάνγκριτζ, παραμένει συνεπής στην ιδεολογία και τα υψηλά ιδανικά της Κάρμεν και τοποθετεί την ιστορία της στην σημερινή Ευρώπη. Ο Λάνγκριτζ, γνωστός μεταξύ άλλων για τις αντισυμβατικές του παραστάσεις στις Βρετανικές φυλακές υψίστης ασφαλείας, εκμεταλλεύεται τον ρεαλισμό της θρυλικής όπερας του Ζωρζ Μπιζέ για να μιλήσει για τα όρια που σήμερα περισσότερο από ποτέ, μας επιβάλλονται από παντού. Τα όρια της ελευθερίας, της επιθυμίας, της αυτοδιάθεσης, της επιβίωσης, της διαφυγής. "Όρια και φτώχεια, ελευθερία και σκλαβιά. Δύσκολο να βρεθούν πιο επίκαιρα θέματα. Η Κάρμεν είναι μία ιστορία για το σήμερα", σημειώνει ο διάσημος σκηνοθέτης, παραγωγές του οποίου έχουν παρουσιαστεί στις μεγαλύτερες όπερες του κόσμου στο Λονδίνο, τη Λισαβόνα, το Σάλτσμπουργκ, το Τόκιο, το Παρίσι, τη Στοκχόλμη, τη Βιέννη, το Σικάγο, το Όσλο και βεβαίως το Γκέτεμποργκ στην όπερα του οποίου είναι Καλλιτεχνικός Διευθυντής. Παράλληλα με την καριέρα του στην όπερα ο Λάνγκριτζ έχει εργαστεί επισταμένα πάνω στη σχέση του μουσικού θεάτρου με την εκπαίδευση και την κοινωνία σε σχολεία, νοσοκομεία, φυλακές σε Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Γερμανία, Φινλανδία, Σενεγάλη, Νότια Αφρική, Σουηδία, Ιρλανδία και Μεγάλη Βρετανία με ομάδες ερασιτεχνών, ατόμων με ειδικές ανάγκες, ατόμων κοινωνικά αποκλεισμένων. Από τις πιο γνωστές δουλειές του με μη επαγγελματίες ηθοποιούς και τραγουδιστές είναι τα μιούζικαλ West Side Story και Julius Caesar, τα οποία παρουσίασε με φυλακισμένους των Φυλακών Υψίστης Ασφαλείας Bullington και Wandsworth στην Μ. Βρετανία και Mountjoy στην Ιρλανδία, αλλά και το For the Public Good του Orlando Gough το οποίο παρουσίασε με 500 ερασιτέχνες τραγουδιστές στα 100χρονα του θεάτρου Coliseum της Εθνικής Όπερας της Αγγλίας. Αυτή είναι η τρίτη συνεργασία του Λάνγκριτζ με την ΕΛΣ μετά τους Δαιμονισμένους του Βρόντου (2001) και την όπερα Ορφέας και Ευρυδίκη του Γκλουκ (2007).

Τα σκηνικά και τα κοστούμια υπογράφει ο διακεκριμένος Έλληνας σκηνογράφος Γιώργος Σουγλίδης, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Γαλλία. Ο εμπνευσμένος καλλιτέχνης υπέγραψε για την ΕΛΣ τα υπέροχα σκηνικά και τα κοστούμια στην παραγωγή Καβαλλερία Ρουστικάνα-Παλιάτσοι στο Ηρώδειο το καλοκαίρι του 2011, αλλά και πιο πρόσφατα στο Έτσι κάνουν όλες του Μότσαρτ στο θέατρο Ολύμπια το φθινόπωρο του 2014. Τις προβολές σχεδιάζει ο Τόμας Μπέργκμαν (Silbersal Film GmbH), τους φωτισμούς ο Τζουζέππε ντι Ιόριο και την κινησιολογία οι Nταν Ο'Νηλ και Φώτης Νικολάου.

Στον ομώνυμο και εξαιρετικά απαιτητικό -σκηνικά και φωνητικά- ρόλο, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει δύο από τις πιο επιτυχημένες Κάρμεν της εποχής μας, την Ρινάτ Σαχάμ και την Ζεραλντίν Σωβέ.

Στο εξαιρετικό καστ της παραγωγής συναντούμε διαπρεπείς Έλληνες και ξένους μονωδούς. Τον ρόλο του Δον Χοσέ, στο πρώτο καστ θα τραγουδήσει ο Ιταλοαμερικάνος τενόρος Λεονάρντο Καπάλμπο, μαθητής της θρυλικής Μέριλυν Χορν, ο οποίος έχει τραγουδήσει Μποέμ στην ΕΛΣ (στην παραγωγή του Γκράχαμ Βικ) και ο οποίος μας έρχεται από την Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, όπου συμμετείχε με τον δικό μας Δημήτρη Πλατανιά στον Ναμπούκο. Στην δεύτερη διανομή ο τενόρος της ΕΛΣ Δημήτρης Πακσόγλου. Τον ρόλο του Εσκαμίγιο θα ερμηνεύσουν εναλλάξ δύο εξαιρετικοί βαρύτονοι της νέας γενιάς, ο διαρκώς ανερχόμενος Διονύσης Σούρμπης και ο Ιταλός Ομάρ Καμάτα. Στον ρόλο της Μικαλέα η Ισπανίδα υψίφωνος Σαϊόα Ερνάντεθ και η νεαρή Άννα Στυλιαννάκη, την οποία απολαύσαμε πρόσφατα στον ρόλο της Μιμής (Μποέμ) στο θέατρο Ολύμπια. Μαζί τους νεότεροι και καταξιωμένοι μονωδοί της ΕΛΣ: Πέτρος Μαγουλάς, Διονύσης Τσαντίνης, Νίκος Κοτενίδης, Μαρία Μητσοπούλου, Μαρία Κόκκα, Ελένη Δάβου, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Κωστής Ρασιδάκις, Γιάννης Σελητσανιώτης, Αλέξανδρος Τσιλογιάννης, Χρήστος Κεχρής.

Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία, το Μπαλέτο και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής. Διεύθυνση χορωδίας Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Διεύθυνση παιδικής χορωδίας Μάτα Κατσούλη.

Ο σκηνοθέτης Στήβεν Λάνγκριτζ σημειώνει : Η Ανδαλουσία του Μπιζέ έχει επινοηθεί, είναι υποθετική, ωστόσο αντανακλά τον κόσμο μας. Η συντριπτική φτώχεια αποτελεί καθημερινότητα για πολλά εκατομμύρια ανθρώπων, στους οποίους η όπερα Κάρμεν δίνει φωνή. Αυτό υπήρξε ένα ριζοσπαστικό βήμα στην ιστορία της όπερας, αφού αυτή, παραδοσιακά, περιόριζε τους εργαζόμενους και τους φτωχούς σε κωμικούς ρόλους, ενώ κρατούσε τις τραγωδίες για τους θεούς και τους ευγενείς. Αυτό το στοιχείο της Κάρμεν παραμένει ριζοσπαστικό και σήμερα. Η Κάρμεν σέβεται την ανθρωπιά των φτωχών και τους προσφέρει μουσική γεμάτη πάθος, ωραία, ερωτική, εορταστική και τραγική. Υπάρχει θάνατος και απόγνωση, αλλά εξίσου υπάρχουν γιορτές, χοροί και κέφι: το πάθος και το χιούμορ δεν αποτελούν προνόμια των πλουσίων. Οι άνθρωποι σε αυτό τον επινοημένο κόσμο ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας, στα γεμάτα απόγνωση άκρα. Συγκεντρώνουν τα προς το ζην μέσα από σκληρή δουλειά, ή μέσα από το έγκλημα, το εμπόριο του έρωτα, το λαθρεμπόριο, ό,τι προσφέρεται. Γελούν, ξεγελούν, δωροδοκούν, καυγαδίζουν, ερωτεύονται· αισθάνονται ενοχές, υπερηφάνεια, ελπίδα, φόβο… Και κατά έναν τρόπο, επειδή δεν υπάρχει δίχτυ προστασίας, όλα αυτά τα συναισθήματα εντείνονται, ακόμα και εξαγνίζονται.

Όπως γνωρίζουμε, η Κάρμεν ανήκει στη φυλή των Ρομ, είναι Τσιγγάνα, μια ταξιδιώτισσα – επικίνδυνα ξένη και εξωτική. Ο πολιτισμός των Ρομά δεν έχει σύνορα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το πνεύμα και τις προθέσεις του, ακόμα και αν η συναλλαγή με τις εθνικές γραφειοκρατίες και τους πολιτισμούς που είναι δεμένοι με έναν τόπο δημιουργεί κάποτε δυσκολίες και τριβές. Η Κάρμεν αποτελεί πρότυπο αυτής της ριζοσπαστικής ελευθερίας. Οι άνδρες τη θεωρούν παράλογα, απίστευτα ελκυστική. Όμως εκείνη είναι κάτι περισσότερο από ένα αντικείμενο του πόθου. Είναι ένα πραγματικό πρόσωπο. Το παρελθόν της μοιάζει χαοτικό, ασταθές, βυθισμένο στην εξαθλίωση. Όμως, όπως ο καθένας, πρέπει να φάει και να κερδίσει χρήματα. Για ποιόν άλλο λόγο να εργάζεται σε ένα εργοστάσιο με πολύ χαμηλούς μισθούς, κάνοντας εξευτελιστική εργασία; Αγαπούμε την Κάρμεν για τη ζωντάνια της, για το θάρρος της· για την άρνησή της να συμβιβαστεί με τη ζωή και τον έρωτα· πάνω απ’ όλα για την επιμονή της να διεκδικεί το δικαίωμά της στην απόλυτη προσωπική ελευθερία και για την αφοβία της μπροστά στο θάνατο.

Όρια και φτώχεια, ελευθερία και σκλαβιά. Δύσκολο να βρεθούν πιο επίκαιρα θέματα. Η Κάρμεν είναι μία ιστορία για το σήμερα.

Μουσική διεύθυνση: Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία: Στήβεν Λάνγκριτζ

Σκηνικά - κοστούμια: Γιώργος Σουγλίδης
Βίντεο: Silbersalz Film GmbH - Τόμας Μπέργκμαν
Φωτισμοί: Τζουζέππε ντι Ιόριο
Κινησιολογία: Nταν Ο'Νηλ, Φώτης Νικολάου
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Διεύθυνση παιδικής χορωδίας: Μάτα Κατσούλη

Kάρμεν:	Ρινάτ Σαχάμ (24, 26/7)
	Ζεραλντίν Σωβέ (27, 29/7)
Δον Χοσέ:	Λεονάρντο Καπάλμπο (24, 26/7)
	Δημήτρης Πακσόγλου (27, 29/7)
Εσκαμίγιο:	Διονύσης Σούρμπης (24, 26/7)
	Ομάρ Καμάτα (27, 29/7)
Μικαέλα:	Σαϊόα Ερνάντεθ (24, 26/7)
	Άννα Στυλιανάκη (27, 29/7)
Θουνίγα:	Πέτρος Μαγουλάς
Μοράλες:	Διονύσης Τσαντίνης (24, 26/7)
	Νίκος Κοτενίδης (27, 29/7)
Φρασκίτα:	Μαρία Μητσοπούλου (24, 26/7)
	Μαρία Κόκκα (27, 29/7)
Μερθέδες:	Ελένη Δάβου (24, 26/7)
	Διαμάντη Κριτσωτάκη (27, 29/7)
Ντανκάιρε:	Κωστής Ρασιδάκις (24, 26/7)
	Γιάννης Σελητσανιώτης (27, 29/7)
Ρεμεντάδο:	Αλέξανδρος Τσιλογιάννης (24, 26/7)
	Χρήστος Κεχρής (27, 29/7)