Τι εστί φιλότιμο;

Η λέξη «φιλότιμο» αποτελεί κάτι πολύ βαθύ και ουσιαστικό για εμάς τους Έλληνες. Δεν είναι ότι οι άλλοι λαοί δεν έχουν την αίσθησή του, όμως το γεγονός ότι εμείς έχουμε μια λέξη που να το προσδιορίζει, του δίνει ξεκάθαρη οντότητα στη συνείδησή μας. Η άσκηση του φιλότιμου συχνά απαιτεί υπέρβαση του ίδιου μας του εαυτού, της μικροψυχίας μας και των μικροσυμφερόντων μας. Αποτελεί συχνά επιτακτική ανάγκη που μας ωθεί να κάνουμε το σωστό. Για εμάς τους Έλληνες είναι συνυφασμένο με την έννοια τού «να είσαι σωστός άνθρωπος».

Διδάσκοντας στα παιδιά το κακό και το καλό

Από τα πρώτα πράγματα που κάνει ένα βρέφος είναι να «χωρίσει» τον κόσμο του σε καλό και κακό. Αυτό γίνεται σε μια προσπάθεια να βάλει σε τάξη έναν κόσμο γύρω του απρόβλεπτο, χαώδη – χωρίς αρχή και τέλος. Έτσι όλα τα όμορφα τα κατατάσσει στο καλό και όλα τα άσχημα στο κακό. Αν σχετίζουμε το φιλότιμο με θεμιτή ανθρώπινη αντίδραση προς το καλό, αυτός ο πρώτος βρεφικός διαχωρισμός παίζει μεγάλο ρόλο. Τα παιδιά που βιώνουν ένα χαοτικό και απρόβλεπτο οικιακό περιβάλλον θα μεγαλώσουν με μια σύγχυση ανάμεσα στα δύο. Θα δυσκολευθούν να ταυτιστούν με έναν καλό εαυτό και να αναγνωρίζουν το καλό όταν το βλέπουν μπροστά τους.

ΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟ

Θέσε σωστές βάσεις

• Δημιούργησε ένα προβλέψιμο περιβάλλον. Ναι στη συνέπεια, ακόμη και στη ρουτίνα.
• Χάρισε απλόχερα αγάπη και φροντίδα, ώστε να νιώθει ότι το καλό υπερτερεί γύρω του, και μην αφήνεις να στρεσάρεται υπερβολικά για κανένα λόγο. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να βάλει σε τάξη το αρχικό στάδιο της ζωής του, που ως αίσθηση θα το συντροφεύει για πάντα.
• Δείξε την ενσυναίσθηση: Το φιλότιμο δεν υπάρχει αν δεν μπορείς να μπεις στη θέση του άλλου. Όποιος και αν είναι ο λόγος, επίδειξε την πρόθεσή σου να δεις τα πράγματα κι από τη δική του σκοπιά. Κάνε το όποια και να είναι η ηλικία του.

Ξεχωρίζοντας το σωστό και το λάθος

Τα οικεία πρόσωπα αποτελούν για το παιδί τους πρώτους δασκάλους συμπεριφοράς. Ο Bandura, από τους σημαντικότερους ψυχολόγους ερευνητές της συμπεριφοράς, απέδειξε πως τα παιδιά μαθαίνουν παρακολουθώντας και μιμούμενα τους άλλους. Είναι σημαντικό, λοιπόν, οι γονείς να δίνουν πρώτοι το σωστό παράδειγμα με την προσεγμένη συμπεριφορά και την επικοινωνία τους τόσο προς τα παιδιά τους όσο και προς τους τρίτους.

ΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟ

Προσοχή στην επικοινωνία και τη συμπεριφορά

• Όχι στις ταμπέλες: Μην χρησιμοποιείς αρνητικά επίθετα για να κινητοποιήσεις το φιλότιμο στα παιδιά σου. Φιλότιμες πράξεις δεν επέρχονται από χολωμένα συναισθήματα, αλλά από την ταύτισή μας με τον ανώτερο εαυτό μας.
• Υπογράμμισε το σωστό: Περίγραψε με σαφήνεια τις θετικές συμπεριφορές των παιδιών σου, για να τα βοηθάς να τις εμπεδώνουν: «Νιώθω πολύ περήφανη που έβαλες αμέσως τη νέα συμμαθήτρια στην παρέα σου».
• Δώσε το παράδειγμα: Άαδραξε ευκαιρίες για να επιδείξεις την άσκηση φιλότιμου τόσο με λόγια όσο (κυρίως) και με έργα.

Μαθήματα ηθικής και δικαίου

Οι απόψεις για το τι είναι ηθικό και δίκαιο και τι όχι συνήθως συμπίπτουν μεταξύ ατόμων της ίδιας κουλτούρας και της ίδιας εποχής. Όμως, μέσα σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει και διαφοροποίηση. Ορισμένες οικογένειες είναι περισσότερο ελαστικές από άλλες ως προς το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Και ανάλογα είναι τα μηνύματα που περνούν στα παιδιά τους. Είναι σημαντικό να μην υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των οικογενειακών αρχών και της εποχής τους. Το παιδί πρέπει να νιώθει μέρος του συνόλου, για να μπορεί να συμμετέχει σ’ αυτό χωρίς να έρχεται σε εσωτερική σύγκρουση, χωρίς να νιώθει παράταιρο. Κάθε οικογένεια μέσα από την ανάλυση γεγονότων και περιστατικών μπορεί να διδάξει στα παιδιά την κριτική, την αναλυτική σκέψη και τη σημασία της προσωπικής τοποθέτησης απέναντι στα πράγματα. Και τα δύο αυτά είναι παράγοντες που υποκινούν τη φιλοτιμία.

ΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟ

• Διάβασε, δες, άκουσε, κουβέντιασε: Άδραξε ευκαιρίες να οξύνεις την κριτική σκέψη και την προσωπική τοποθέτηση. Ανάλυσε περιστατικά, γεγονότα, συμβάντα σε μια συζήτηση με τα παιδιά σου.
• Άκου με σεβασμό την άποψή τους και αντιπαράτασσε τη γνώμη σου με επιχειρήματα. Ενθάρρυνέ τα να κάνουν το ίδιο για να καλλιεργήσεις τη συνειδητή τοποθέτησή τους απέναντι στα πράγματα.
• Δώσε το στίγμα σου: Πέρασε τα δικά σου μηνύματα για το πώς αντιμετωπίζεις διάφορα σημαντικά θέματα. Κάνε το μιλώντας από το εγώ σου: «Πιστεύω πως για να έχουμε μια πατρίδα όπως τη θέλουμε, ο καθένας μας πρέπει να φέρνει εις πέρας το κομμάτι που του αναλογεί».

ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ, συμβουλευτική ψυχολόγο-σύμβουλο σχέσεων

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 136

Update: Ιούλιος 2016.